یکی از مفاهیم مهم در حوزه مالی، اصول بودجه است. اما اصول بودجه چیست؟ این اصول چارچوبی علمی و سازمان‌یافته برای نحوه تدوین و همچنین اجرای بودجه مشخص می‌کنند و باعث بهبود و اثربخشی هرچه بیشتر فرایندهای مالی می‌شوند. همان‌طور که می‌دانید بودجه‌ریزی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین ابزارهای مدیریت مالی است که نقش ویژه‌ای را در نحوه اختصاص منابع و همچنین تحقق اهداف دولت‌ها و کسب‌و‌کارها ایفا می‌کند. در این مقاله از وبلاگ تخصصی زانا می‌خواهیم به بررسی اصول بودجه بپردازیم. با ما همراه باشید.
آشنایی با اصول بودجه
یکی از اصلی‌ترین و کلیدی‌ترین ابزارهای مدیریت اقتصادی و مالی، بودجه است که بر مبنای چندین اصل بنا می‌شود. هر کدام از این اصول نقشی خاص در نحوه تدوین و اجرای بودجه دارند. در ادامه این بخش، اصول بودجه به‌طور کامل تعریف شده‌اند:
۱.اصل سالانه بودن بودجه
این اصل که اولین و مهم‌ترین جزء از اصول بودجه است، یک اصل مهم مدیریت مالی است که از آن در حوزه حسابداری و مدیریت مالی کسب‌و‌کارها استفاده می‌شود. سالانه بودن بودجه به این معنی است که در هر دوره مالی باید بودجه طبق سال مالی یعنی از اول فروردین تا آخر اسفند تدوین و اجرا شود. این اصل به سازمان‌ها و شرکت‌ها کمک می‌کند تا در هر سال با یک برنامه‌ریزی مالی دقیق پیش بروند و تمامی عملیات و فعالیت‌های خود را باتوجه به یک بودجه از پیش تعیین شده و تصویب شده، اجرا کنند.
۲. اصل تعادل بودجه
اصل بعدی از مجموعه اصول بودجه، اصل تعادل بودجه است. تعادل بودجه یکی از مهم‌ترین اصول بودجه محسوب می‌شود که بر توازن و تطابق درآمدها و هزینه‌ها در بودجه تخصیص داده شده سالانه تاکید دارد. طبق این اصل باید مجموع درآمدهای پیش‌بینی شده با مجموع هزینه‌های پیش‌بینی شده در بودجه سالانه با هم برابر باشند. این اصل با بهینه‌سازی امور، هدر رفتن منابع مالی را به میزان زیادی کاهش می‌دهد و موجب ایجاد شفافیت و وضوح بیشتری در سازمان‌ها می‌شود. در واقع تعادل بودجه باعث می‌شود که از به‌وجود آمدن بدهی‌های زیاد پیش‌گیری شود و همچنین مدیریت مالی را نیز پایدارتر می‌کند.
۳. اصل وحدت بودجه
یکی دیگر از اصول بودجه، یکپارچه بودن و وحدت بودجه است. این اصل باعث بالارفتن میزان شفافیت و همچنین ایجاد هماهنگی در مدیریت مالی می‌شود و از تکرار و از هم‌گسیختگی منابع و مصارف به میزان زیادی پیش‌گیری می‌کند. این اصل که یکی از مهم‌ترین اصول بودجه محسوب می‌شود، به دولت و سازمان‌ها کمک می‌کند تا بودجه را به‌صورت کامل و یکپارچه اجرا کنند و در نتیجه میزان ناسازگاری‌های مالی را کاهش می‌دهد. بنابه اصل وحدت بودجه، باید تمامی درآمدها و هزینه‌های گوناگون با همدیگر متناسب و مرتبط با یکدیگر باشند. در واقع تمرکز اصل وحدت بر این است که اختلاف بیش‌از‌حد و و انحراف بین هزینه‌ها و درآمد وجود نداشته باشد؛ زیرا متناسب نبودن هزینه و درآمد در نهایت باعث ناکارآمدی مدیریت مالی می‌شود.
۴. اصل جامعیت بودجه
یکی دیگر از اصول بودجه، اصل جامعیت آن است. این اصل بر کامل بودن بودجه تدوین شده دلالت دارد. در واقع منظور از جامع بودن بودجه این است که همه درآمدها و هزینه‌های دولت و سازمان‌های دولتی، تمام منابع و مصارف دولتی و همچنین همه بخش‌های متنوع اجتماعی و اقتصادی کامل باشند. طبق این اصل، بودجه باید دربرگیرنده کلیه منابع دولت از مالیات‌ها و عواید عمومی گرفته تا سایر موارد باشد. البته ذکر این نکته هم لازم است که طرح بودجه باید شامل تمامی هزینه‌های دولتی اعم از هزینه‌های اجرایی، هزینه‌های عمومی، سرمایه‌گذاری‌های مختلف و … باشد. اصل جامعیت یکی از حساس‌ترین اصول بودجه است که باید دربرگیرنده همه بخش‌های دولتی، سازمان‌ها و نهادهای مختلف باشد و به‌گونه‌ای طراحی و تدوین شود که بودجه همه دستگاه‌های اجرایی، قانونی، قضایی، آموزشی، اداری و بهداشتی در آن کاملا مشخص باشد.
۵. اصل شاملیت یا تفصیل بودجه
مورد بعدی که باید در اصول بودجه به آن توجه شود، اصل شاملیت یا تفصیل بودجه است. براساس این اصل باید هرکدام از موارد درآمد و هزینه به‌طور تفصیلی، دقیق و با جزئیات کامل شرح داده شوند. تفصیل بودجه بر این اصل استوار است که شرح جزئیات تفصیلی مربوط به هرکدام از اقلام درآمد و هزینه‌های موجود در بودجه باعث می‌شود که بتوان کنترل و نظارت دقیق‌تری بر آنها داشت. می‌توان گفت تفصیل بودجه یعنی این‌که طرح بودجه باید دربرگیرنده جزئیاتی کامل درمورد نحوه هزینه‌های دولتی مانند هزینه‌های عملیاتی، پروژه‌ها، خرید تجهیزات و … باشد.
۶. اصل تخصیص و عدم تخصیص بودجه
یکی دیگر از اصول بودجه، اصل تخصیص و عدم تخصیص بودجه است. باتوجه به این اصل باید کاملا مشخص باشد که هر کدام از منابع مالی به چه چیزی اختصاص یافته است. بنا بر این اصل هیچ‌کدام از منابع مالی نباید بدون مجوزهای قانونی، برای مصارفی غیر از آنچه در بودجه مشخص شده‌است، انتقال پیدا کنند. این اصل باعث می‌شود که وضوح و شفافیت و همچنین امکان پاسخگویی در مورد نحوه مصرف منابع مالی به میزان زیادی افزایش پیدا کند. با توجه به این اصل منابع مالی به‌طور دقیق به پروژه‌های مشخص و برنامه‌های متنوع بهداشتی، آموزشی، اقتصادی و … اختصاص می‌یابند و اگر برنامه یا پروژه‌ای خاص درخواست بودجه داشته باشد و این مورد از قبل تایید نشده باشد، هیچگونه منبع مالی به آن تخصیص داده نمی‌شود و به‌عبارتی اصل عدم تخصیص در این‌باره اجرا می‌شود. لازم به ذکر است که تخصیص بودجه برای درخواست‌های دستگاه‌های اجرایی و سازمان‌ها باید توسط مجلس شورای اسلامی به تایید برسد و بدون تاییدیه مجلس به هیچ پروژه و برنامه‌ای منابع مالی اختصاص پیدا نمی‌کند.
نتیجه‌گیری
در نوشته بالا به‌طور کامل با اصول بودجه و تعریف هرکدام آشنا شدید. بودجه سالیانه باید کاملا مطابق به اصول گفته شده طراحی، تدوین و اجرا شود و هیچ‌کدام از دستگاه‌ها و نهادها نباید از بودجه‌بندی سالانه تخطی کنند. این اصول سبب می‌شوند که شفافیت و وضوح طرح بودجه به میزان زیادی بالاتر برود و همچنین با شرح جزئیات مربوط به هر مورد، امکان نظارت و کنترل بر بودجه را افزایش می‌دهد. امیدواریم از این مطلب کاربردی وبلاگ زانا بهره برده باشید. منتظر شنیدن نظرات و پیشنهادات شما در بخش دیدگاه‌های این نوشته هستیم.
